Ροχαλητό και Διαταραχές του Ύπνου

Ορισμοί 

Το ροχαλητό στον ύπνο, όταν είναι συνεχές και έντονο, θεωρείται πλέον μια δυνητικά επικίνδυνη πάθηση, με πολλές παράπλευρες απώλειες : υγείας, οικογενειακές, κοινωνικές και οικονομικές, που σπάνια όμως αντιμετωπίζεται με τη σοβαρότητα που χρειάζεται. 

Δημιουργείται λόγω κάποιας απόφραξης στις ανατομικές περιοχές του ανώτερου αναπνευστικού και για την εκδήλωσή του ευθύνονται, συνήθως, περισσότεροι από ένας παράγοντες. Ποικίλει σε ένταση (60-90 decibels), συχνότητα και βαρύτητα από άτομο σε άτομο : κάποιες φορές αθώο και ευκαιριακό, που δεν χρειάζεται αντιμετώπιση, επίμονο, συνεχές και έντονο (περισσότερο από 3-4 βραδιές την εβδομάδα) σε πιο σοβαρές καταστάσεις, με ακραία εκδήλωση του την υπνική άπνοια. Είναι μια πάθηση όμως που μπορεί να αντιμετωπισθεί. 

 

Πως ορίζεται όμως το ροχαλητό; 

Είναι ο θόρυβος που παράγεται στη διάρκεια του ύπνου, από τη δόνηση των μαλακών μορίων της μύτης, του φάρυγγα και κυρίως της υπερώας , της σταφυλής και της γλώσσας , όταν ο εισπνεόμενος αέρας περνάει από ένα στενωμένο αυλό. Το απλό αθώο και ευκαιριακό ροχαλητό δεν χρειάζεται καμία απολύτως αντιμετώπιση. Το συνεχές όμως και επίμονο, που συμβαίνει πάνω από 3-4 βραδιές την εβδομάδα είναι παθολογικό και πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν νόσος.

 

Πώς ορίζεται η Υπνική Άπνοια (Apnea);

Το σταμάτημα της αναπνοής στον ύπνο, λόγω απόφραξης, στο επίπεδο της μύτης ή του στόματος-φάρυγγα, που διαρκεί πάνω από 10’’.

 

Πώς ορίζεται η Υπόπνοια (Hypopnea) :

Κάθε επεισόδιο ελάττωσης του αέρα της αναπνοής στη διάρκεια του ύπνου, πάνω από το 50% που διαρκεί πάνω από 10’’. Συνοδεύεται συνήθως από πτώση του κορεσμού του αίματος σε οξυγόνου.

 Η Υπνική Άπνοια διακρίνεται σε:

 

• Αποφρακτικού τύπου: ( το 95% των περιστατικών): Οφείλεται σε κάποιου βαθμού απόφραξη στο ανώτερο αναπνευστικό (Μύτη ,Φάρυγγας, Στόμα, Λάρυγγας).
• Κεντρικού τύπου: ( το 5% των περιστατικών): Οφείλεται σε βλάβη του Κεντρικού Νευρικού Συστήμστος και έλλειψη συντονισμού του εγκεφάλου με τους αναπνευστικούς μύες του θώρακα.
• Μικτoύ τύπου : ‘Εχει στοιχεία κεντρικής αιτιολογίας και απόφραξης συγχρόνως .

 

Δείκτης Άπνοιας – Υπόπνοιας (ΑΗΙ) : Ο αριθμός των απνοικών και υπο-απνοικών επεισοδίων (αποφρακτικά, κεντρικά και μικτά) ανά ώρα ύπνου , όπως μετριούνται με τη μελέτη ύπνου.

Καθορίζει τη βαρύτητα-σοβαρότητα της υπνικής άπνοιας: 

1. Ήπια, δείκτης 5 -15 .
2. Μέτρια, δείκτης 15 -30 και
3. Σοβαρή, δείκτης πάνω από 30.

 

Ανάμεσα στο απλό ροχαλητό και στο σύνδρομο της υπνικής άπνοιας υπάρχει μια ενδιάμεση κατάσταση που ονομάζεται σύνδρομο αντίστασης των ανωτέρων αναπνευστικών οδών (Upper Airway Resistence SyndromeUARS). Ο ασθενής που πάσχει απ’ αυτό δεν έχει επεισόδια άπνοιας ή υπόπνοιας ή έχει πολύ λίγα, παρουσιάζει όμως αρκετές αφυπνίσεις στη διάρκεια του ύπνου. Είναι πολύ δύσκολο να τεθεί η διάγνωση γιατί απαιτεί ειδικές τεχνικές μέτρησης της πίεσης του αναπνεόμενου από τη μύτη αέρα ή της πίεσης στον οισοφάγο. 

 

Στατιστικά

 

Το ροχαλητό είναι μια νόσος που προσβάλλει μεγάλες ομάδες πληθυσμού σ’ όλες τις χώρες του κόσμου. Στην Αμερική υπολογίζεται ότι το 30% των ατόμων άνω των 30 ετών ροχαλίζει, με τον αριθμό να αυξάνει στο 45% στη μέση ηλικία. Ο άνδρες ροχαλίζουν γενικά 2 φορές συχνότερα σε σχέση με τις γυναίκες. Η διαφορά αυτή όμως μειώνεται μετά την εμμηνόπαυση στις γυναίκες και στις μεγάλες ηλικίες όπου η αναλογία είναι περίπου ίδια. Στην Ελλάδα το 48% περίπου των ενηλίκων ροχαλίζει και το 20% αυτών παρουσιάζει αποφρακτική άπνοια. Σε κάθε Ελληνική οικογένεια υπάρχει το λιγότερο ένα άτομο που ροχαλίζει.

 

Άλλοι αριθμοί: 

• Το 5% γενικά των παιδιών ροχαλίζει και το 12% αυτών ηλικίας 5-9 ετών.
• Το 2/3 (66%) των παντρεμένων ενηλίκων λένε ότι ο σύντροφός του ροχαλίζει.
• Το 20-40% αυτών που ροχαλίζει παρουσιάζει άπνοιες. Αυτό σημαίνει ότι το 9% των ανδρών και το 4% των γυναικών ηλικίας 30-60 στο γενικό πληθυσμό πάσχει από άπνοια.
• Το 50% των πασχόντων από υπέρταση πάσχει από αποφρακτική υπνική άπνοια.
• Το 50% των ατόμων που πάσχουν από υπνική άπνοια πάσχουν επίσης και από υπέρταση.
• Η υπνική άπνοια αυξάνει το κίνδυνο για καρδιοπάθεια (3 φορές), εγκεφαλικά (4 φορές) , διαβήτη και στυτική δυσλειτουργία .
• Οι πάσχοντες από υπνική άπνοια έχουν 6 φορές περισσότερες πιθανότητες να εμπλακούν σε τροχαίο δυστύχημα, σε σχέση με τους μη πάσχοντες.
• Οι γυναίκες που ροχαλίζουν είναι βαρύτερες και κοντότερες σε σχέση μ’ αυτές που δεν ροχαλίζουν.
• Οι γυναίκες που ροχαλίζουν έχουν συχνότερα προβλήματα αναπνοής από τη μύτη.
• Ο σύντροφος στον ύπνο που δεν έχει άπνοιες και δεν ροχαλίζει, χάνει 1 ώρα περίπου ύπνου κάθε βράδυ και μπορεί να ξυπνάει μέχρι και 21 φορές κάθε ώρα.
• Ο κακός ύπνος προκαλεί ατυχήματα και μάλιστα περισσότερα απ’ ότι η κατανάλωση οινοπνεύματος (μέθη) . Υπολογίζεται ότι στην Αμερική η υπνηλία στη διάρκεια οδήγησης είναι υπεύθυνη για 100.000 συγκρούσεις αυτοκινήτων, 40.000 τραυματισμούς και 1.550 θανάτους κάθε χρόνο. Μεγάλα γνωστά ατυχήματα όπως αυτά του διαστημόπλοιου Challenger και το πυρηνικό του Chernobyl έχουν αποδοθεί σε ανθρώπινα λάθη λόγω κακού ύπνου.

 

Μηχανισμός αποφρακτικής άπνοιας 

Η αποφρακτική υπνική άπνοια αποτελεί την ακραία εκδήλωση του ροχαλητού, στη διάρκεια της οποίας, κι’ ενώ ο ασθενής κοιμάται ,κλείνει η αναπνευστική οδός και η αναπνοή σταματά για λίγο. Οι μαλακοί ιστοί του φάρυγγα, η υπερώα και η γλώσσα πέφτουν προς τα πίσω ,αποφράσσουν τη δίοδο και εμποδίζουν την είσοδο του αέρα στα πνευμόνια, ενώ η εισπνευστική προσπάθεια συνεχίζεται και η αρνητική πίεση που αυτή δημιουργεί κλείνουν πιο σφιχτά την αναπνευστική οδό. Για ν’ αναπνεύσει πάλι ο ασθενής και να μπεί αέρας στα πνευμόνια του πρέπει να ξυπνήσει ,να ενεργοποιηθούν πάλι οι μύες της αναπνευστικής οδού και της γλώσσας και να ανοίξουν έτσι την αναπνευστική οδό.
Αυτή η διαδικασία ,έντονο ροχαλητό, σταμάτημα αναπνοής και ροχαλητού για 10’’ το λιγότερο και ξανά έντονη θορυβώδης αναπνοή και ροχαλητό, είναι τυπική και χαρακτηριστική στο 95% όσων πάσχουν από αποφρακτική άπνοια. Κάθε κύκλος , απόφραξης-άπνοιας και ξυπνήματος διαρκεί από 20’’ μέχρι 3 λεπτά και επαναλαμβάνεται πολλές φορές στη διάρκεια της νύχτας. Μέχρι 5 επεισόδια άπνοιας ανά ώρα κάθε νύχτα θεωρούνται φυσιολογική κατάσταση που δεν χρειάζεται αντιμετώπιση. Πάνω από 15 όμως ανά ώρα κάθε νύχτα βάζουν τη διάγνωση της αποφρακτικής άπνοιας που είναι απαραίτητο να αντιμετωπίζεται .
Ο ίδιος ο ασθενής δεν έχει συνήθως επίγνωση αυτής της επαναλαμβανόμενης διαδικασίας , ύπνος-ροχαλητό-άπνοια-ξύπνημα και είναι κυρίως ο σύντροφός του στο κρεβάτι που αντιλαμβάνεται τον ανώμαλο και συνεχώς διακοπτόμενο ύπνο του. Συνέπειες του διαταραγμένου αυτού ύπνου είναι η έντονη υπνηλία του ασθενή στη διάρκεια της ημέρας, ευερεθιστότητα, διαταραχές της προσοχής και της συμπεριφοράς, σεξουαλική δυσλειτουργία, υπέρταση , απώλεια μνήμης ,καρδιακά και εγκεφαλικά επεισόδια και ψυχικές διαταραχές.

 

Αιτιολογικοί παράγοντες ροχαλητού 

Υπάρχουν συνήθως περισσότεροι από έναν από τους πιο κάτω : 

1. Ηρεμιστικά φάρμακα και κατανάλωση οινοπνεύματος,λόγω της χαλάρωσης γενικά των ιστών της αναπνευστικής οδού που προκαλούν.
2. Παχυσαρκία: Η αύξηση του λίπους στο λαιμό προκαλεί στένωση στη αναπνευστική οδό και δυσκολεύει την αναπνοή. Περίμετρος λαιμού άνω των 42-43 εκ. και δείκτης ΒΜΙ άνω των 30 είναι σοβαροί προδιαθετικοί παράγοντες του ροχαλητού.
3. Θέση του σώματος στον ύπνο: Κατάκλιση με τη πλάτη αυξάνει τις πιθανότητες ροχαλητού.
4. Πολύποδες, άλλοι όγκοι και φλεγμονές της μύτης, αλλεργίες, φλεγμονές στις περιοχές φάρυγγα, λάρυγγα και κρυολογήματα.
5. Ανατομικές ανωμαλίες και τραύματα στις περιοχές μύτης, στόματος ,γνάθου , φάρυγγα και λάρυγγα (Σκολίωση ρινικού διαφράγματος κ.α.) .
6. Η ηλικία: Τα ηλικιωμένα άτομα ροχαλίζουν περισσότερο λόγω της μυϊκής αδυναμίας ,της χαλάρωσης των ιστών και της αύξησης του βάρους, που επέρχονται με τη πάροδο της ηλικίας.
7. Το φύλο: Οι άνδρες γενικά ροχαλίζουν συχνότερα, σε αναλογία 2 προς 1 σε σχέση με τις γυναίκες. Η υπεροχή αυτή των ανδρών μειώνεται όμως ή και εξαφανίζεται μετά την εμμηνόπαυση των γυναικών.
8. Το κάπνισμα, ενεργητικό και παθητικό ,αυξάνει τις πιθανότητες ροχαλητού λόγω του ερεθισμού, οιδήματος και φλεγμονής που προκαλεί στο ανώτερο αναπνευστικό .
9. Παθήσεις του θυρεοειδούς και του Νευρικού συστήματος.

 

 

Κάπνισμα και ροχαλητό 

Το κάπνισμα ακόμη και το παθητικό είναι συνδεδεμένο με σημαντικά αυξημένο κίνδυνο για ροχαλητό. Η θέση αυτή θεμελιώνεται από πολλές εργασίες και έρευνες που ανακοινώθηκαν σ’ όλο τον κόσμο τα τελευταία χρόνια. Αυτό όμως που δεν έχει διευκρινισθεί με βεβαιότητα ακόμη είναι ο μηχανισμός δράσης του στην κατεύθυνση αυτή . Η σοβαρότερη και επικρατέστερη άποψη είναι ότι το κάπνισμα, μέσω της βλάβης που προκαλεί γενικά στο κροσσωτό επιθήλιο του ανώτερου αναπνευστικού και του μηχανισμού φλεγμονή-οίδημα ,προκαλεί στένωση της αναπνευστικής οδού και συμμετέχει επομένως ενεργά στη δημιουργία του ροχαλητού.
Μετά από υπολογισμούς βρέθηκε ότι το ενεργό κάπνισμα αυξάνει το ροχαλητό κατά 17% ,το παθητικό κατά 2,2% και η παχυσαρκία κατά 4.3 %

 

Παράπλευρες απώλειες 

1. Το στρες και η ένταση που δημιουργεί η ζωή κοντά σε κάποιον που ροχαλίζει έντονα οδηγεί συχνά σε ενδο-οικογενειακές προστριβές, διαταραχές συμπεριφοράς και διαζύγια.
2. Μαθησιακές δυσκολίες των μαθητών, απώλειες ωρών διδασκαλίας και διαταραχές συμπεριφοράς στα παιδιά.
3. Απώλειες ωρών εργασίας στους εργασιακούς χώρους.
4. Τροχαία ατυχήματα. Άτομα που πάσχουν από άπνοια έχουν 6 φορές περισσότερες πιθανότητες να εμπλακούν σε τροχαίο σε σχέση με έναν μη πάσχοντα.
5. Σεξουαλική ανικανότητα. Περισσότερο από το 25% των ατόμων που ροχαλίζουν έντονα δεν κάνουν σεξ.
6. Ασθενείς με άπνοια που δεν αντιμετωπίζονται διατρέχουν κίνδυνο εγκεφαλικού ή καρδιακού επεισοδίου σε ποσοστό 3%.
7. Το 50% των ασθενών με σοβαρή υπέρταση πάσχει από υπνική άπνοια και το 50% των πασχόντων από αποφρακτική υπνική άπνοια παρουσιάζει υπέρταση.
8. Διαταραχές συμπεριφοράς.
9. Το ροχαλητό και η άπνοια στερούν τον εγκέφαλο από το οξυγόνο που χρειάζεται για να λειτουργεί σωστά. Αυτή η έλλειψη οξυγόνου οδηγεί τελικά σε καταστροφή εγκεφαλικών κυττάρων.

 

 

Διάγνωση διαταραχών στον ύπνο 

Η διάγνωση επιτελείται από την χρήση συνδυασμού των παρακάτω : 

1. Λεπτομερής λήψη του ιστορικού του ασθενούς καί μάλιστα στην συγκεκριμένη περίπτωση και με την βοήθεια ατόμων που ζούν ή κοιμώνται μαζί με τον ασθενή, καθώς εκείνοι μπορεί να είναι μάρτυρες των συμπτωμάτων του ασθενούς, τα οποία ο ίδιος δεν αντιλαμβάνεται.
2. Χρήση ειδικών ερωτηματολογίων όπως :
   • Ερωτηματολόγιο του ροχαλητού
   • Κλίμακα του Epworth
   • Ερωτηματολόγιο πιθανού κινδύνου άπνοιας
3. Κλειδί στη μελέτη του ροχαλητού και τη διάγνωση της υπνικής άπνοιας είναι εκτός από τη λήψη ενός καλού ιστορικού και μιάς λεπτομερούς κλινικής εξέτασης, η Πολυσωματοκαταγραφική Μελέτη Ύπνου σε ειδικά οργανωμένα και εξοπλισμένα εργαστήρια.
4. Απεικονιστικός έλεγχος όπου αυτός κρίνεται απαραίτητος.
5. Συνεργασία με άλλες ειδικότητες που μπορούν να συμβάλουν στην διάγνωση του προβλήματος εφόσων το κρίνει ο Πνευμονολόγος.

 

 

 

Αντιμετώπιση και Θεραπείες

 

Ροχαλητό 

Υπάρχει μια πλειάδα θεραπειών για να αντιμετωπίσουμε το ροχαλητό, που περικλείουν μια μεγάλη γκάμα και περιλαμβάνουν από προσαρμογή του τρόπου ζωής μας μέχρι και χειρουργικές θεραπείες. 

Για τις πιο ήπιες περιπτώσεις, κρίνεται επιβεβλημένο να ακολουθούμε έναν υγιεινό τρόπο ζωής με συστηματική άσκηση και υγιεινή διατροφή. Με αυτόν τον τρόπο, δεν ασκούνται μόνο οι μύες του σώματος, αλλά ενδυναμώνονται έμμεσα ακόμη και οι μύες της γλώσσας, ενώ με το αδυνάτισμα, μειώνουμε την εναπόθεση λίπους και στους ιστούς στο λαιμό. Ακόμη είναι καλό να αποφεύγεται η λήψη φαρμάκων πριν τον ύπνο όπως: ηρεμιστικά, αντιισταμινικά που χαλαρώνουν (όπως άλλωστε και το αλκοόλ) τους μύες και τις διόδους της αναπνοής και προκαλούν ροχαλητό. 

Το τελευταίο γεύμα της ημέρας πρέπει να γίνεται τουλάχιστον τρεις ώρες πριν τον ύπνο, ενώ η ώρα και η διάρκεια του ύπνου πρέπει να είναι σταθερή. 

 

Αναφορικά με τον ύπνο αυτόν καθεαυτό, υπάρχουν ποικίλοι τρόποι για να βελτιώσουμε την ποιότητά του: 

• Κοιμόμαστε πάντα στο πλευρό και όχι ανάσκελα διότι αυξάνονται οι πιθανότητες ροχαλητού
• Ανυψώνουμε το κρεβάτι στην περιοχή του κεφαλιού κάποια εκατοστά, προκειμένου να υποβοηθήσουμε την ευκολότερη ροή του αέρα δια μέσου των αναπνευστικών οδών της μύτης και του λάρυγγα.
• Δεν κοιμόμαστε σε δωμάτιο όπου το περιβάλλον του είναι ξηρό, χρησιμοποιώντας συσκευές διατήρησης της υγρασίας.

• Υπάρχουν μελέτες που έχουν οδηγήσει στη δημιουργία μιας σειράς ασκήσεων που όλες εκτελούνται σε είκοσι επαναλήψεις. Σε δείγμα ανθρώπων που τις εκτελούσαν συστηματικά, διαπιστώθηκε ότι το 35% περιόρισε τη συχνότητα, ενώ το 60% μείωσε την ένταση του ροχαλητού.

 

Πιο συγκεκριμένα, οι ασκήσεις είναι οι εξής: 

• – Ανυψώνουμε την υπερώα και τον σταφυλίτη με ταυτόχρονη και παρατεταμένη επιφώνηση του «Α»
• – Ακουμπάμε τη γλώσσα στον ουρανίσκο, πιέζοντάς την προς τα μέσα
• – Πιέζουμε την άκρη της γλώσσας στον ουρανίσκο γλιστρώντας την παράλληλα προς τα πίσω
• – Πιέζουμε τη βάση της γλώσσας στο έδαφος του στόματος και ταυτόχρονα ακουμπάμε με την άκρη της γλώσσας την εσωτερική πλευρά των κάτω δοντιών.

 

Υπάρχουν ωστόσο και μια σειρά από χειρουργικές επεμβάσεις που μπορούν να γίνουν προς αντιμετώπιση πιθανών παθολογικών αιτιών που προκαλούν ροχαλητό:

• Επεμβάσεις στο στοματοφάρυγγα
• Αμυγδαλεκτομή
• Αδενοειδεκτομή
• Επεμβάσεις στη ρινική κοιλότητα. Αυτές περιλαμβάνουν πλαστική διαφράγματος και κογχών όπως επίσης αφαίρεση πολυπόδων ή ρινικών όγκων.

 

Υπνική Άπνοια
Στην περίπτωση της αποφρακτικής Υπνικής Άπνοιας η μέριμνα που πρέπει να δοθεί για τη θεραπεία της είναι ιδιαίτερα σημαντική. Στην Πολυσωματογραφική Μελέτη Ύπνου, όπως ονομάζεται, ο ασθενής παραμένει για τουλάχιστον μία νύχτα σε ειδικό δωμάτιο του νοσοκομείου όπου, όσο κοιμάται, γίνονται διάφορες μετρήσεις και παρατηρήσεις, που περιλαμβάνουν ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, ηλεκτρομυογράφημα, ηλεκτροκαρδιογράφημα, παρατήρηση των κινήσεων των ματιών, καταγραφή της ροής του αέρα στη μύτη και στο στόμα, παρατήρηση των κινήσεων του θώρακα και της κοιλιάς, των ποδιών και γενικότερα του σώματος.
Εάν διαγνωστεί λοιπόν υπνική άπνοια, είναι δεδομένο ότι θα πρέπει να υπάρξει συνδυασμός θεραπειών. Έτσι, καθοριστικός παράγοντας παραμένει και σε αυτή την περίπτωση η αλλαγή του τρόπου ζωής του ασθενούς, η απώλεια βάρους εάν είναι παχύσαρκος και η προσαρμογή των διατροφικών του συνηθειών εάν αυτό είναι απαραίτητο. Σε περίπτωση που το πρόβλημα βρίσκεται σε προχωρημένο στάδιο, γίνεται χρήση συσκευών θετικής πίεσης (CPAP ή BiPAP), οι οποίες τοποθετούνται στο κρεβάτι του ασθενούς και διαθέτουν ειδική μάσκα που τοποθετείται στο πρόσωπο του ασθενούς (στόμα, μύτη ή και στα δύο) παρέχοντας τον αέρα του δωματίου σε αυξημένη πίεση.

 

Στις μέτριας βαρύτητας περιπτώσεις, λύση μπορούν να προσφέρουν και κάποιες χειρουργικές επεμβάσεις. Η φαρυγγοπλαστική και η χειρουργική στην μύτη, στην επιγλωττίδα, τη ρίζα της γλώσσας μπορούν να βοηθήσουν τον ασθενή. Σε πολλές περιπτώσεις όμως, η υπνική άπνοια μπορεί να είναι αποτέλεσμα μιας εκτεταμένης στένωσης του αεραγωγού που ξεκινά από τη μύτη και καταλήγει μέχρι πίσω από την γλώσσα. Μια μεμονωμένη λοιπόν χειρουργική επέμβαση δεν εγγυάται λύση στο πρόβλημα, αφού παρά την βελτίωση στην αναπνοή, οι άπνοιες μπορούν να συνεχιστούν!

 

Τέλος η εφαρμογή ενδοστοματικών προθέσεων κατά τον ύπνο, με καθοδήγηση από εξειδικευμένους ορθοδοντικούς , ιδιαίτερα σε περιπτώσεις ανατομικών διαταραχών της κάτω γνάθου (μικρογναθία , οπισθογναθία) μπορεί να βοηθήσουν τον ασθενή κρατώντας ανοιχτούς τους ανώτερους αεραγωγούς.

 

Πότε να ζητήσω βοήθεια;

Το Ροχαλητό δεν είναι τόσο αθώο όσο νομίζουμε..
Το 50% των ενηλίκων ροχαλίζει και
το 20% από αυτούς πάσχει από Υπνική Άπνοια.

 

Αν … .

• Σας λένε ότι ροχαλίζετε κάθε βράδυ και /ή σταματάει η αναπνοή σας…

• Αν ξυπνάτε κουρασμένος κάθε πρωί ή αν δεν μπορείτε να συγκεντρωθείτε…
• Αν σας παίρνει ο ύπνος όταν βλέπετε τηλεόραση ή όταν οδηγείτε, ή όταν είστε σε κάποια σύσκεψη …
• Αν είστε ευερέθιστος ή αν έχετε συχνούς πονοκεφάλους ή αν δεν αποδίδετε στη δουλειά σας….

• Αν πάσχετε από υπέρταση ή καρδιοαγγειακά προβλήματα ή προβλήματα στυτικής δυσλειτουργίας…

 

Τότε… .
Χρειάζεσθε Ιατρική Βοήθεια.